Konya Aydınlar Ocağı’nın bu haftaki Selçuklu Salı Sohbetleri’nde, “Konya’da Tasavvufî Zümrelerin Moğol Tahakkümüne Bakışı” anlatıldı.
Moğol tahakkümü ile İlhanlılar tarihi üzerinden konuyu üç bölümde ele alan Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa Akkuş, bu tasavvufî zümreleri de “Moğollara karşı mücadele edenler, Moğolların yanında yer alanlar ve istilaya bizzat katılmayıp Moğollara itaatı savunanlar” şeklinde değerlendirdi.
Anadolu’da 1175’lerden 1220’lere kadar itikadi olarak Maturidî ekolüne mensup, Hanefi fıkhı üzerine ve Sünni İslâm’ın hâkim olduğu bir dönemin varlığına işaret eden Yrd. Doç. Dr. Mustafa Akkuş, Moğollar gelmeden önce heterodoks grupların çok az olduğunu belirterek “Moğol istilasıyla beraber Anadolu’ya tasavvufî zümrelerin gelişinde kalenderî grupların bir yoğunluğunu hissediyoruz. Abbasi Halifesine karşı isyanda Kalenderi derviş Şeyh Halit bin Bedri el-Kürdî de Moğollarla birlikte bulunuyordu. Süleyman Şah’a mensup birlikler, bu isyanı bastırma sırasında Bedreddin el-Kürdî ile birlikte 600 isyankârı öldürmüştü” dedi.
Moğollara karşı mücadele eden tasavvufi gruplar içerisinde Ahîler başta olmak üzere Ekberîler, Kübrevîler ve Bektaşîler ile Evhadîleri sayan Mustafa Akkuş, Moğolların yanında yer alan ve askeri olarak destek veren zümreleri de Cevlâkî(Kalenderîler), Haydarîler ve Rufaîler (kısmen) ile Mevlevîleri (Moğollara itaatkâr) saydı. Akkuş, “Mevlâna döneminde itaat savunulur ve çok ileri gidilmez. Siyaseten bu olay sadece o an Anadolu’da ve Konya çevresindeki birçok kişiyi koruma amaçlıdır. Ancak Sultan Veled döneminde kısmen siyasallaştığını görürüz. Zirve ise Ulu Ârif Çelebî döneminde biz tamamen Mevlevîlerin Moğol siyaseti yanında onların din politikası çizgisinde hareket ederek kendi meşreplerini Anadolu’da yayma çabalarını açıkça görüyoruz” dedi.
Moğollar Büyük Zulümler Yaptılar
Sosyal, iktisâdî ve dinî yönleri kuvvetli olan Ahilerin, Türkmenleri de yanlarına alarak Moğollara karşı ön safta mukavemet gösterdiklerini ifade eden Akkuş, Ahi Evren ile birlikte Moğol istilasına karşı beraberce karşı koydukları için en çok zarar gören kesimin de tüccar ve esnaf olan Ahiler olduğunu söyledi. Moğollara karşı isyanı başlatan Ahilere yardımcı olan bir kesimin de Sadreddin Konevî’nin başında olduğu Ekberîler hareketi olduğunu belirten Akkuş, Sultanhanı savaşından sonra yaşı ilerlemesine rağmen Ahi Evren’in, 1261’de Kırşehir’de Moğollara karşı isyanda şehit edildiğini kaydetti. Karamanoğlu Mehmet Bey’in Moğollara isyanından sonra 1277’den sonra kuvvetli bir mukavemet gösterilmediğini ve bunun da Moğolların uyguladığı dini siyasete bağlayan Akkuş, Anadolu’nun her köy, kasaba ve beldelerine varıncaya kadar örgütlenen Kalenderilerin ise Moğollar tarafından daha çok casuslukta kullanıldıklarını söyledi.
Konya İl Halk Kütüphanesi’nde gerçekleştirilen sohbetin soru-cevap bölümünde de kendisine sorulan soruları cevaplandıran Akkuş, Moğolların Anadolu’da büyük zulümler yaptığını kaydetti. İslâm dünyasında, bu korkunç zulümler karşısında saldıkları korkudan dolayı bazı bölgelere kılıç bile sallamadan ele geçirdiklerini belirtti.
