“insanlık,” insan olmak”, “adam olmak ve adam kalmak”, “sevgide zirveye oturmak”, “ya olduğu gibi görünmek ya da göründüğü gibi olmak”, “kendine yapılmasını istemediğin bir şeyi başkasına yapmamak”, “niçin yapmadığınızı söylüyorsunuz?”, “emir olunduğun gibi dosdoğru ol”…

Bunlar, güzelliklere yol açan iksir niteliğindeki söz ve uygulamalardır! Her birimiz bu tür sözleri hep söyleriz. Arkadaş sohbetlerinde eş dost muhabbetlerinde… durmadan dile getiririz. İyi de söylemek mi önemli, yapmak mı? Konuşmak, ahkam kesmek mi daha etkili? Yoksa uygulamak, icraat mı?

Atalarımız, “lafla peynir gemisi yürümez” derler. Bazen çok konuşmak yerine, küçük bir davranış çok etkili olur ve iz bırakır. Onun için, “örnekler göze hitap eder”, “üzüm üzüme baka baka kararır” denir. Dilin anlatamadığını çoğu zaman beden ve tavırlarımız anlatır. “beden dili” budur.

Her insan; iyiye koşar, kötüden kaçar. Sevgiden haz alır, kaba, çirkin, kötü, hoşa gitmeyen söz ve tavırlardan nefret eder. Bu özellik her insanda vardır. Daha genişletirsek, her canlıda vardır bu duygular. Bir hayvana, sevgiyle, merhametle yaklaşırsak, o da bize aynı şekilde karşılık verir.

Yaratıkların en şereflisi, en değerlisi insandır. Allah, en kutsal görevi yani peygamberliği insanlara vermiştir. İnsan, yalnız, tek başına yapamaz. Sosyal olmak, başkalarıyla el ele gönül gönüle hareket etmek, ihtiyaçlarını birlikte gidermek zorundadır. Bu açıdan baktığımız zaman, dağ başında, tek başına kalan bir insana, “ahlaklı, ahlaksız, iyi veya kötü” diyemeyiz. Zira onunla irtibata geçmedik. Bunun için dağ başındaki velilikten, şehirdeki velilik daha önemlidir.

Alvarlı Efe Hazretleri

Hazer kıl, kırma kalbin kimsenin, cânını incitme

 Esîr-i gurbet-i nâlân olan insânı incitme

 Târik-i ışkda bî-çâreyi hicrânı incitme

 Sabır kıl her belâya hâne-yi Rahmân’ı incitme.

(Sakın, Kimsenin kalbini kırıp, canını incitme,

Gurbete düşmesi sebebiyle inleyen insanı incitme,

Aşkın yoluna düşüp, ayrılıktan çaresiz kalanı incitme,

Sabret her belaya, Rahman’ın hanesini incitme. (İnsan kalbini Allah’ın evi olarak görüyor)

Felekde, hâsılı insân isen, bir cânı incitme

 Günahkâr olma, fahr-i âlem-i zî-şânı incitme.

(Eğer insansan, bir canı bile incitme,

Günaha girme, Hz. Peygamberi incitme).

Elin çek meyl-i dünyadan, eğer âşık isen yâre

 Muhabbet câmını nûş et, asıl Mansur gibi dâre

 Misafirsin felek bağında, bendin salma efkâre

 Düşersin bir belâya, sabır kıl, Mevlâ verir çâre.

(Dünyaya meyletmekten uzak dur, eğer Allah’a âşık isen,

Allah muhabbetini dert edin de, Hallacı Mansur gibi idama git,

Bu dünyada misafirsin, kendini yanlış fikirlerle zehirleme,

Değilse bir belaya düşersin. O yüzden sabret, Mevla bir çare verir).

Felekde, hâsılı insân isen, bir cânı incitme

 Günahkâr olma, fahr-i âlem-i zî-şânı incitme.

(Eğer insansan, bir canı bile incitme,

Günaha girme, Hz. Peygamberi incitme).

Bulaşma çark-ı dünyaya, vücûdun pâk-tahirken

 Güvenme mal û mülk ü mansıbın efnâsı zâhirken

 Nic’ oldu mâli Karun’un felek bağında vâfirken

 Nedir bu sendeki etvâr-ı dert, gönlün misafirken

(Hak kaynaktan, temiz bir mekandan geliyorken, Dünyanın; pis, aldatıcı, oyalayıcı, şeytani çarkına kendini kaptırma.

Yok olacağı açıkça belliyken, makama, mala ve mansıba güvenme,

Görmez misin, Karun’un çok olan malı ne oldu?

Bu dünyada misafir olduğun halde, nedir sendeki bu tavırlar?)

 Felekde hâsılı insân isen bir cânı incitme

 Günahkâr olma, fahr-i alem-i zî-şânı incitme.

(Eğer insansan, bir canı bile incitme,

Günaha girme, Hz. Peygamberi incitme).

 Hasislikden elin çek, sen cömerd ol, kân-ı ihsân ol

 Konuşma cahil-i nâdân ile, gel ehl-i irfân ol

 Hakîr ol âlem-i zâhirde, sen mâ’nâda sultan ol

 Karıncanın dahî hâlin gözet, dehre Süleymân ol.

(Cimri, eli sıkı, hasis olma; cömert ol, ihsan sahibi ol.

Kendini bilmeyen, haddini bilmeyen, edepsiz insanlarla konuşma; gel, irfan, iz’an ehli ol da, onlarla hemdem ol ki, rezil ve sefil olan bu âlemde mana sultanı olasın.

Süleyman peygamber gibi zamanın sultanı olmak istersen, karıncayı bile incitme)

Felekde hâsılı insân isen bir cânı incitme

 Günahkâr olma fahr-i âlem-i zî-şânı incitme.

(Eğer insansan, bir canı bile incitme,

Günaha girme, Hz. Peygamberi incitme).

Ben insanım diyen insana düşmez, şâd’u handanlık

 Düşen bî-çâreyi kaldırmadır âlemde insanlık

 Hakikât ehlinin hâli durur, dâim perişânlık

 Bir işi etme kim gelsün sana sonra peşîmânlık.

(“Ben insanım” diyen, nerede akşam orada sabah, aymazca bir tavır içinde olamaz. Asıl insanlık; düşen çaresizlere kol kanat germek, onların kimsesi olmaktır.

Hakikat ehli olan, daima; “bugün Allah için ne yaptım?” diyerek, kendini murakabeye çeker.

Öyle bir hayat sür ki, pişman olmayasın).

Felekde hâsılı insân isen bir cânı incitme

 Günahkâr olma fahr-i âlem-i zî-şânı incitme.

(Eğer insansan, bir canı bile incitme,

Günaha girme, Hz. Peygamberi incitme).

Ehl-i irfânım deyü her yerde bendin atma meydâna

 El elden belki üstündür ne lâzım uyma şeytâna

 Yakın olmak dilersin Hazret-i Hallâk-ı ekvânâ

 Cihanda tatlı dilli olması lâzımdır insana

(Her yerde, “ben irfan ehliyim” diye kendini göstermeye çalışma. 

Unutma ki, el elden üstündür yani; senden daha arifler vardır, senden daha değerli olanlar mevcuttur. O yüzden böyle hareket ederek şeytana uyma.

Eğer Allah’a yakın olmak istersen, insanın tatlı dilli olması lazımdır).

Felekde hâsılı insân isen bir cânı incitme

 Günahkâr olma fahr-i âlem- zî-şânı incitme."

(Eğer insansan, bir canı bile incitme,

Günaha girme, Hz. Peygamberi incitme).